رویای بیداری

فردای روزی که «سوگواری برای شوالیه ها» را از ناشر گرفتم و آمدم خانه، ورق زدم و دیدم کار مزخرفی نوشته ام. نه با جملاتش ارتباطی می گرفتم و نه با شخصیت ها. کف هال، روی قالی مثل کسی که از ضعف نمیتواند چشم به روشنایی باز کند دمر افتادم و چشمهایم را بستم و خاموش ماندم. بهناز آمد و دید و گفت اینطوری نیفت اونجا آدم دلش کباب میشود. گفتم رمان مزخرفی نوشته ام. گفت اینطوری نیست. بعد از مدتی بلند شدم رفتم کتاب را ناامیدانه ورداشتم و اینبار از یک جای دیگر شروع کردم خواندن. کم کم ارتباطم با رمان برقرار شد و ناگهان، ناگهان یادم آمد وقتی می نوشتمش در چه حال و مقامی بودم و چ رویای بیداری...

یک رویکرد جدید در علوم شناختی پدید آمده که عمدتا با کتابی از آلوا نوه Alva Noe در اوایل قرن بیست و یکم کلید خورده: enactive approach in perception. نوه معتقد است ادراک یک بازنمایی ذهنی از رویدادها و اشیا نیست بلکه یک عمل مبتنی بر مهارت های بدنی است و بر قوه لامسه استوار است. البته اشکال عمده ای که نظریه نوه با آن روبروست، انسانهای افلیج و ناتوان جسمانی است. اگر دانستن با مهارتهای بدن در ارتباطی تنگاتنگ است پس لابد یک انسان افلیج یا ناتوان جسمانی نمی تواند ادراکی همسان با ادراک یک انسان توانمند داشته باشد. نوه و هوادارانش در پاسخ به این اشکال کوشیده اند و کار نداریم. رویک رویای بیداری...

در فلسفه اسلامی، و اگر حافظه یاری کند از مکتب شیراز به بعد، بحثی مطرح شد و جا افتاد در مورد رابطه مفهوم و مصداق. آقایان به این نتیجه رسیدند که رابطه آن دو، «بالذات» است. خود این که چرا به این نتیجه رسیدند یک رساله دکتری آب برمیدارد. اما اگر نگاهمان را اندکی (پست)مدرن بکنیم و ببینیم گفتمان آن دوره چه بود که به همچو ایده ای رای دادند به این نتیجه می رسیم که یا اوضاع چنان برقرار بود که بین مفهوم و مصداق، شکافی ندیدند مثل خمیر پهنی که بر دیوار تنور می کوفتند که گفتند بالذات است (و «صدق» توی مصداق هم بد وسوسه نمی کند که آدم بگوید بله که بالذات است) یا خودشان چنا رویای بیداری...

«سوگواری برای شوالیه ها» درآمد. این هفته توزیع خواهد شد. هرکس دوست دارد به عرصات ناخودآکاه نزدیک شود بگیرد بخواند.  مامون برای من همیشه شخصیتی جذاب بوده است. کسی که از یک سو با یک «امام» به تعریف شیعه محشور بوده و او را فراخوانده و در دربارش منصوب کرده. و از دیگرسو در همین دربار، مجالس موسیقی و اغانی و رقص داشته و دوستی نزدیکی با اهل عشرت حتا با همجنسخواهان. نقطه تلاقی دو نوع نگاه به هستی. افزون بر آن دو، علاقه به فلسفه یونان داشته و در ترجمه متون یونانی به عربی می کوشیده است. به اینکه چه وقت توجه من به رفتار پیچیده این دو شخصیت، امام رضا و مامون، جلب شد ک رویای بیداری...

در آخرین فصل چهره برافروخته که فرهاد در راهرو دراز هتل با عزیزه دچار می خورد ناگهان دستهایش را بالا می آورد و چشمهایش را می پوشاند با اینکه از اشتیاق مواجهه با عزیزه، عزیزه ای که دیگر باکره نیست و کُرک دخترانه گونه هاش احتمالا بند انداخته شده می سوزد. چرا که منطق رمان بر «طرف نگاه» استوار بوده است نه بر نگاه مستقیم. عاقبت وقتی عزیزه وارد آسانسور می شود و از چشم انداز پیش روی فرهاد ناپدید می شود، فرهاد دست از صورت برمی دارد و تکان تکان برگ گلدانی را می بیند که روبروی در آسانسور تعبیه شده و چه بسا از برخورد پاهای عزیزه یا هوایی که رفتار عزیزه جنبانده به ح رویای بیداری...

هرم مازلو یک نظریه روانشناختی است برای طبقه بندی نیازهای انسان از پایه تا اوج که عبارت باشد از «خودشکوفایی». پیش تر در مورد این هرم شنیده و خوانده بودم. چند روز پیش وقتی دیروقت و از سر بیخوابی به یک برنامه رادیویی گوش می دادم ناگهان صدای خود آبراهام مازلو که در 1966 چهار سال قبل مرگش ضبط شده بود پخش شد با این سوال که «چرا انسانها بهتر از آنی که هستند نمی شوند؟» شاید صدای دلنشین و بسیار جذاب مازلو باعث شد تا قدرت انسانی این سوال برایم دوچندان شود. شاید هم معمایی که همه اش دچارش هستم مرا قابل تر برای اثر سخن مازلو کرد. خواستم این صدای دهه شصت بارها برایم تکر رویای بیداری...